18. Yüzyıl Dublin'inde Kahve Evleri: Sosyal Hayatın ve Bilginin Merkezi

Dublin City Library and Archive'da Özel Koleksiyonlar ve Erken Dönem Basılı Eserler bölümünün yöneticisi olan Máire Kennedy'nin Dublin Historical Record dergisinde yayımlanan "Dublin's Coffee Houses of the Eighteenth Century" başlıklı makalesi, 18. yüzyıl Dublin'inin sosyal ve kültürel hayatında merkezi bir rol oynayan kahve evlerini detaylı bir şekilde inceliyor. Kennedy'nin araştırması, kahve evlerinin şehrin entelektüel, ticari ve politik yaşamındaki dönüştürücü etkisini gözler önüne seriyor.

Kahve kültürünün Avrupa'daki serüveni, 17. yüzyılın ortalarında başlayan ve sosyal hayatı derinden etkileyen bir dönüşümün hikayesidir. Bu hikâyenin en ilgi çekici sahnelerinden biri de Dublin'de yaşanmıştır. Osmanlı İmparatorluğu'ndan yayılan kahve içme alışkanlığı, önce İngiltere'ye, oradan da İrlanda'ya ulaşmış ve Dublin'in sosyal dokusunda kalıcı izler bırakmıştır.

Çay ve kahve satan bir dükkânın tezgâhında kahve çekirdeklerini ölçmek için terazi kullanan iki adam. Bell'den sonra G. Scott tarafından 1805'te yapılmış gravür.

Dublin'in kahve evleriyle tanışması 1650'lere dayanır. Şehrin bilinen ilk kahve evi işletmecilerinden Lionell Newman'ın 1664'te bastırdığı ticari jeton, bugün bile bu erken dönem kahve kültürünün somut bir kanıtı olarak karşımızda duruyor. Newman'ın kahvehanesinin tabelasında yer alan "Türk başı" figürü, kahvenin kökenine yapılan bir gönderme olmanın ötesinde, egzotik Doğu'nun Dublin sokaklarındaki yansımasıydı.

Kahve evleri kısa sürede Dublin'den diğer İrlanda şehirlerine yayıldı. 1698 yılına gelindiğinde Cork, Limerick, Kilkenny, Clonmel, Wexford ve Galway'de kahve evleri açılmıştı. 1750'lerde Belfast'ta, 1770'lerde ise Waterford'da kahve evleri görülmeye başlandı. Bu hızlı yayılım, kahve evlerinin sadece bir içecek mekanı olmaktan çok, dönemin sosyal ve kültürel ihtiyaçlarına cevap veren kurumlar olduğunu gösteriyor.

Bu mekanlar, şehrin en işlek noktalarında, özellikle Custom House (Gümrük Binası), Exchange (Borsa), Tholsel (Belediye Binası) ve Inns of Court (Hukuk Merkezi) gibi önemli yapıların yakınlarında konumlanmıştı. Bu stratejik yerleşim, kahve evlerinin ticaret, hukuk ve yerel yönetim çevrelerinin doğal buluşma noktaları haline gelmesini sağlamıştı.

Kahve Evlerinin Mimarisi ve Atmosferi

Dublin'in 18. yüzyıl kahve evleri, sadece içecek tüketilen mekanlar değil, dönemin mimari özelliklerini yansıtan özenli yapılardı. Genellikle iki katlı binaların üst katlarında yer alan bu mekanlar, zemin kattaki dükkanların üzerinde konumlanıyordu. Bu yerleşim düzeni, hem prestij hem de pratik amaçlar taşıyordu.

Makaleden öğrendiğimiz üzere, kahve evlerinin en dikkat çekici özelliklerinden biri ışık kullanımıydı. "Büyük, şık odalar genellikle binaların birinci katında yer alıyor, yüksek tavanları sayesinde okuma için gerekli ışığı maksimize ediyordu." Doğal ışığın yanı sıra, mum ve şık avizeler de mekanın aydınlatılmasında kullanılıyordu. Bu aydınlık ortam, gazetelerin okunması ve canlı tartışmaların sürdürülmesi için ideal bir atmosfer yaratıyordu.

Dönemin en ünlü kahve evlerinden Dick's'in (1690-1780) fiziksel özellikleri, bize tipik bir Dublin kahve evinin yapısı hakkında fikir veriyor. Richard Pue tarafından işletilen Dick's, Skinner Row'daki Carbery House'un çizim odasında yer alıyordu. 1703'teki bir kayıtta mekanın detaylı bir tanımını buluyoruz:

"İki bölmeli ahşap bir ev... Birinci katta iki dükkan ve iki mutfak. İkinci katta üç oda (ikisi ahşap panelli). Üçüncü katta iki oda ve dördüncü katta iki çatı katı..."

Royal Exchange'in (günümüzde City Hall) 1779'da açılan kahve salonu, dönemin mimari görkemini yansıtan en iyi örneklerden biriydi. Makalede belirtildiği gibi, "kuzey cepheden kubbeye kadar uzanan salon, İngiltere'deki herhangi bir kahve salonuyla boy ölçüşebilecek ihtişamdaydı. Kuzey cephedeki pencereler ve tavandaki oval fenerlerle aydınlanıyor, gösterişli bir avize tüm ihtişamıyla tavandan sarkıyordu."

Bu mekanların fiziksel düzeni, sosyal etkileşimi teşvik edecek şekilde tasarlanmıştı. Bar bölümü, servis için merkezi bir konumda yer alırken, geniş oturma alanları müşterilerin rahatça sohbet edebilmelerine, gazete okuyabilmelerine ve iş görüşmeleri yapabilmelerine olanak sağlıyordu.

Bir Kahvehanede Dans Eden Adamlar, Tobias Smollett'in "Humphry Clinker'ın Seferi" (Londra, 1793) adlı eserinden bir illüstrasyon, Cilt 1

Sosyal ve Ticari Merkez Olarak Kahve Evleri

18. yüzyıl Dublin'inde kahve evleri, şehrin entelektüel ve ticari hayatının kalbi konumundaydı. Makalede belirtildiği gibi, "Kahve evleri, metropolün entelektüel kültürü için önemli bir kamusal alan oluşturuyordu." Bu mekanlar, 17. yüzyılın sonları ve 18. yüzyılın başlarında resmi veya gayri resmi gruplar için kolayca erişilebilen, geniş ve iyi donanımlı kamusal alanlar sunuyordu.

Dublin Society'nin 1731'deki kuruluş hikayesi, kahve evlerinin toplumsal önemini göstermesi açısından çarpıcı bir örnektir. Dernek, ilk toplantısını Trinity College'daki Philosophical Society odalarında gerçekleştirdikten sonra, 1730'larda komite toplantılarını Essex Bridge'deki Anne Coffee House'da (diğer adıyla The Anne and Grecian) sürdürdü. Derneğin kendi binasına taşındığı 1767 yılına kadar kahve evleri, bu tür organizasyonlar için ideal mekanlar olarak hizmet verdi.

Dick's Coffee House'un müşteri profili, dönemin kahve evi kültürünü anlamamız açısından değerli ipuçları sunuyor. 1740 yılında yazılan bir şiirde müşteriler şöyle tasvir ediliyordu:

"Siz vatandaşlar, beyefendiler, avukatlar ve toprak sahipleri, Yaz kış büyük ateşlerimizin etrafını saran, Siz dedikoducular! Sık sık Pue'ya gelenler, Politika, kahve ve haberlerle yaşamak için..."

Ticari açıdan bakıldığında, bilgi değerli bir meta haline gelmişti ve uluslararası ticaretle uğraşanlar doğru ve güncel haberlere acil ihtiyaç duyuyordu. Savaşlar, hava durumu, parlamento kararları, dış ilişkiler ve ekonomik koşullar yakından takip edilmeliydi. Bu nedenle kahve evleri, tüccarlar ve gemi kaptanları için önemli bir buluşma noktası haline gelmişti. Londra ve kıtadan, daha sonraları Amerika'dan gelen ziyaretçiler, basılı haberler, gazeteler, iş ve özel mektuplar aracılığıyla en güncel bilgileri bu mekanlara taşıyordu.

Kahve evlerinin sosyal ve ticari önemi, mekanların çok yönlü kullanımında da kendini gösteriyordu. Müzayedeler, büyük toplantılar ve halka açık gösteriler için uygun mekanlar olarak hizmet veriyorlardı. Arazi ve diğer mülkler, gemiler ve atlar açık artırmayla satılıyor, kitap müzayedeleri düzenleniyor ve yeni kitaplar için abonelikler toplanıyordu.

Bilgi ve İletişim Merkezi Olarak Kahve Evleri

18. yüzyıl Dublin'inde kahve evleri, dönemin en önemli haber ve bilgi merkezleri olarak işlev görüyordu. Kennedy'nin araştırmasına göre, bu mekanların gazete ve haber sağlama konusundaki rolleri dikkat çekiciydi. Her ne kadar Londra'daki kahve evlerinde gazetelerden yararlanmak için bir peni ödemek gerekiyorsa da Dublin'de böyle bir uygulamanın varlığı kesin olarak bilinmiyor.

Bookseller John Dunton'ın 1698 yılındaki gözlemi, kahve evlerinin bilgi merkezi olarak önemini ortaya koyuyor: Dublin'deki kahve evlerine haftalık dokuz gazete ve her gün parlamento tutanakları ulaşıyordu. Dick's Coffee House'un arkasında basılan The Dublin Intelligence gazetesi, uluslararası haberlerini çeşitli kaynaklardan topluyordu: deniz yoluyla gelen yazışmalar ve paketler, Londra ve Dublin gazeteleri, hatta Leyden ve Harlem gazetelerinin İngilizce versiyonları.

1736'da Dublin Daily Advertiser'ın dağıtım ağı, kahve evlerinin iletişim ağındaki merkezi rolünü gösteriyor: "Krallıktaki tüm önemli hanlar, tavernalar ve kahve evlerine, hatta İngiltere'ye ücretsiz olarak gönderiliyordu."⁴ 1777'ye gelindiğinde, Finn's Leinster Journal'ın dağıtım ağı daha da genişlemişti:

Londra'da: London, Chapter ve Peele's Coffee House

Bath'da: Grove ve Parade Coffee House

Cork'ta: Merchants Coffee House

Waterford'da: Nixon's Coffee House

Kahve evleri aynı zamanda önemli tartışmaların ve politik diyalogların merkeziydi. Globe Coffee House'da 1758'de yazılan bir şiir, bu atmosferi canlı bir şekilde betimliyor:

"Bazen Globe'a uğrarım Günün dedikodusunu duymak için Orada bilgili politikacılar vardır Yıpranmış pelerinler ve yamuk peruklarıyla Prusya'nın silahları ve Britanya'nın kaderi üzerine Derin tartışmalara dalmış..."

Değişim ve Miras

18. yüzyıl sonlarına doğru Dublin'in kahve evleri önemli bir dönüşüm geçirmeye başladı. Kennedy'nin araştırmasına göre, 19. yüzyılın başları, kahve evlerinin gayri resmi haber merkezleri olarak işlevlerinin sonuna işaret ediyordu. Bu düşüşün izleri aslında 18. yüzyılın ortalarından itibaren görülmeye başlanmıştı.

Tavernalar ve oteller, kamusal toplantı mekanları olarak kahve evlerinin yerini almaya başlarken, birçok kahve evi tam teşekküllü restoranlara dönüşüyordu. Artık kurumsal yapılar kendi özel binalarına kavuşuyordu: tüccarlar Royal Exchange'de, loncalar kendi salonlarında toplanıyor, Dublin Society 1767'de kendi binasına taşınıyor, 1785'te kurulan Royal Irish Academy önce Grafton Street'te, sonra Dawson Street'te kendi merkezine yerleşiyordu.

Bununla birlikte, kahve evlerinin mirası modern Dublin'de hala yaşıyor. Birçok kitapçı ve kütüphane, bilgi paylaşımı ve kahve içme geleneğini bir arada sürdürüyor. Bu mekanlar, 18. yüzyıl kahve evlerinin modern versiyonları olarak, bilgi ve sosyalleşmenin kesiştiği noktalar olmaya devam ediyor.

Dublin'in kahve evleri, bize toplumsal kurumların nasıl evrildiğini gösteren çarpıcı bir örnek sunuyor. Bir içecek etrafında şekillenen bu mekanlar, zamanla şehrin entelektüel, ticari ve sosyal hayatının vazgeçilmez parçaları haline geldi. Her ne kadar orijinal formları kaybolmuş olsa da, kahve evlerinin topluluk oluşturma ve bilgi paylaşımı ruhu, günümüz kafe kültüründe yaşamaya devam ediyor.

Kahve evleri, modern şehir hayatının temel unsurları olan gazetecilik, politik tartışma ve sosyal etkileşimin gelişiminde kritik bir rol oynadı. Bu kurumların hikayesi, bize sosyal mekanların toplumsal değişimdeki önemini hatırlatmaya devam ediyor.

Kaynakça

Kennedy, M. (2010). Dublin's Coffee Houses of the Eighteenth Century. Dublin Historical Record, 63(1), 29-38.

Görsel Kaynaklar

Bell, G. & Scott, G. (1805). Two men using scales to weigh coffee beans at a counter of a tea and coffee shop. [Gravür].

Smollett, T. (1793). Men Dancing in a Coffee House. The Expedition of Humphry Clinker, Cilt 1. Londra.